A ke ndonjë laptop apo kompjuter të vjetër që vetëm rri në sirtar sepse është shumë i ngadaltë për ta përdorur? Shumë njerëz mendojnë se pajisjet e vjetra nuk vlejnë më dhe i hedhin tutje, por e vërteta është se ato mund të kenë ende jetë, nëse u jep një shans të dytë me ndihmën e Linux-it.
Linux është një sistem operativ falas, i lehtë dhe shumë i fuqishëm që mund të transformojë pajisjen tënde të vjetër në një kompjuter funksional për shfletim në internet, shkrim dokumentesh, programim apo edhe për përdorime edukative.
Në këtë artikull do të të tregojmë si ta rikthesh në jetë një pajisje të vjetër me Linux, hap pas hapi, pa qenë nevoja të jesh ekspert në teknologji. Do të mësojmë se cilin version të Linux-it të zgjedhësh, si ta instalosh dhe si ta përdorësh për qëllime të ndryshme.
Pse Linux?
Kur vjen puna te pajisjet e vjetra, sistemet operative si Windows shpesh janë shumë të rëndë dhe e bëjnë kompjuterin të ngadaltë. Këtu hyn në lojë Linux-i, një alternativë e fuqishme, falas dhe shumë më efikase.
Ja disa arsye pse Linux është zgjidhja ideale:
Falas dhe i hapur (open-source): Nuk ke nevojë të paguash asgjë. Linux është i lirë për t’u shkarkuar, instaluar dhe përdorur nga të gjithë.
I lehtë për pajisje të vjetra: Ka versione të posaçme (të quajtura "distribucione") që janë të dizajnuara për të funksionuar edhe në kompjuterë me vetëm 2GB RAM.
I sigurt dhe i qëndrueshëm: Linux ka një reputacion për siguri dhe qëndrueshmëri. Nuk ka nevojë për antivirus dhe përditësohet rregullisht nga komuniteti.
I përshtatshëm për mësim dhe zhvillim: Nëse do të mësosh programim, të ndërtosh projekte, apo të kuptosh më mirë se si funksionon një kompjuter, Linux është një ambient ideal.
Distribucionet më të mira për pajisje të vjetra:
- Linux Mint XFCE – i lehtë, i thjeshtë për t’u përdorur dhe i ngjashëm me Windows.
- Lubuntu – super i lehtë dhe perfekt për kompjuterë shumë të vjetër.
- Zorin OS Lite – dizajn modern, por i optimizuar për performancë të mirë.
Pra, Linux nuk është vetëm një zgjidhje teknike është një mënyrë për të shfrytëzuar teknologjinë në mënyrë të zgjuar dhe të qëndrueshme, pa harxhuar para apo pajisje.
Çfarë pajisjesh mund të rikthesh?
Shumë kompjuterë dhe laptopë të vjetër që duken si të papërdorshëm mund të funksionojnë më së miri me një sistem Linux të lehtë. Në përgjithësi, mjafton që pajisja të ketë të paktën 2GB RAM, një procesor të brezit të dytë ose të tretë, dhe rreth 16GB hapësirë të lirë në disk.
Nëse ke një laptop të vjetër që dikur kishte Windows 7 apo Windows 8, një PC desktop që rri në një qoshe, apo edhe një kompjuter që ngarkohet shumë ngadalë — ka shumë mundësi që ai të rikthehet në jetë me Linux.
Çfarë do të duhet?
Për të instaluar Linux në një pajisje të vjetër, nuk të nevojitet shumë. Ja çfarë duhet të përgatitësh para se të fillosh:
Një USB (minimumi 4GB): Do të përdoret për të krijuar një version “bootable” të Linux-it.
Një kompjuter tjetër funksional: Do të përdoret për të shkarkuar sistemin Linux dhe për ta vendosur në USB.
Skedari ISO i distribucionit Linux që ke zgjedhur: Mund ta shkarkosh nga faqja zyrtare e Linux Mint, Lubuntu, apo Zorin OS.
Një program për krijimin e USB bootable: Për shembull, Rufus (për Windows) ose balenaEtcher (funksionon edhe në Linux e macOS).
Pasi t’i kesh këto gati, do të jesh vetëm disa hapa larg nga rikthimi në jetë i kompjuterit tënd të vjetër.
Hapat për instalim të Linux në një pajisje të vjetër
Ky është udhëzuesi hap-pas-hapi për të instaluar një sistem Linux në kompjuterin tënd të vjetër. Edhe nëse nuk ke bërë ndonjëherë diçka të tillë, mos u shqetëso — ndjek këto hapa me kujdes dhe gjithçka do të ecë si duhet.
1. Shkarko sistemin Linux (ISO)
Së pari, vizito faqen zyrtare të një prej distribucioneve që përmendëm më herët dhe shkarko versionin më të fundit “Lite” ose “XFCE”:
- Linux Mint XFCE – https://linuxmint.com
- Lubuntu – https://lubuntu.me
- Zorin OS Lite – https://zorin.com/os/download
Kërko për “XFCE edition”, “Lite”, ose “32-bit” nëse pajisja jote është shumë e vjetër. Skedari që shkarkohet zakonisht ka formatin .iso dhe është rreth 1–2GB në madhësi.
2. Krijo një USB bootable
Kjo USB do të përdoret për të nisur (boot) Linux-in në pajisjen e vjetër.
Në Windows:
- Shkarko programin Rufus nga https://rufus.ie
- Vendos USB-në në kompjuter
- Hap Rufus dhe zgjidh USB-në në “Device”
- Kliko “Select” dhe zgjidh skedarin .iso që shkarkove
- Në “Partition scheme” zgjidh MBR nëse pajisja është e vjetër
- Shtyp Start dhe prano çdo paralajmërim (USB do të fshihet plotësisht)
Në macOS/Linux: Përdor balenaEtcher nga https://balena.io/etcher — procesi është i thjeshtë dhe njësoj si në Windows.
3. Futu në BIOS dhe nis nga USB
Pasi ke krijuar USB-në bootable, vendose në pajisjen e vjetër dhe ndiz kompjuterin. Menjëherë sapo ndizet, shtyp një nga këto taste për të hyrë në BIOS ose Boot Menu: F2, F12, ESC, ose DEL — varet nga prodhuesi i pajisjes.
Nëse futesh në Boot Menu, zgjidh USB-në për të nisur Linux-in. Nëse futesh në BIOS, kërko opsionin "Boot Order" ose "Boot Priority", dhe vendos USB-në në vend të parë, pastaj ruaj dhe dil (zakonisht me F10).
4. Provo ose instalo Linux
Pas pak sekondash, do të shfaqet një ekran që të pyet nëse do të provosh Linux pa e instaluar ose do të vazhdosh me instalimin. Nëse do të eksplorosh para se ta instalosh, zgjidh Try. Nëse je gati për ta instaluar, zgjidh Install dhe vazhdo me hapat më poshtë.
5. Ndiq hapat e instalimit
- Zgjedh gjuhën – “Shqip” ose “English”
- Lidhja me internetin – Këshillohet, por nuk është e detyrueshme gjatë instalimit
- Zgjedh ndarjen e diskut (partitioning) – Për përdorim vetëm me Linux, zgjidh Erase disk and install Linux (Kujdes: kjo fshin të gjitha të dhënat)
- Vendos emrin tënd, fjalëkalimin dhe emrin e kompjuterit
- Shtyp Install dhe prit që instalimi të përfundojë (zakonisht 10–20 minuta)
6. Ristarto kompjuterin dhe hiq USB-në
Pasi përfundon instalimi, kliko Restart Now. Kur të shfaqet njoftimi, hiq USB-në dhe shtyp Enter. Pajisja tani do të nisë me sistemin tënd të ri Linux!
Mbyllje
Në një botë ku teknologjia ndryshon me shpejtësi dhe pajisjet vjetrohen për disa vite, është lehtësisht e harrueshme se sa shumë potencial mund të ketë ende një kompjuter i vjetër. Me ndihmën e Linux-it, ti jo vetëm që i jep jetë një pajisjeje që ndoshta do të përfundonte në mbeturina, por edhe fiton një mjedis të shkëlqyer për të mësuar, punuar dhe eksploruar teknologjinë në mënyrë të lirë dhe të hapur.
Qoftë për mësim, shfletim, programim apo thjesht për kënaqësi, Linux të jep mjetet që të krijosh më shumë me më pak.
Dega Academy
Platforma për arsimim dhe trajnim